Het achtvoudig pad van Patanjali

Een van de belangrijkste uitgangspunten van de yogafilosofie en een grote inspiratie achter vele Oosterse filosofieën en levensstromen is het achtvoudig pad van Patanjali. De wijsgeer zette dit pad ruim 2000 jaar geleden schriftelijk uiteen in de zogeheten 'Sutra's en is daarom heel goed bewaard gebleven. Tot op de dag biedt het een praktische en filosofische handleiding voor het vergroten van bewustzijn en het bereiken van een verlichte staat van zijn. Zo kun je het achtvoudig pad van Patanjali in feite zien als een set leefregels die je kunt volgen om je leven lichter en aangenamer te maken. Maar let wel: je moet hier wel het een en ander voor doen.

• Wie was Patanjali en wat zijn de Sutra's?
• De basis van de Sutra's en de yoga uitgelegd
• Yoga is niet alleen maar fysiek bezig zijn
• De inhoud van het achtvoudig pad
  • 1. Yamas
  • 2. Nyamas
  • 3. Asana
  • 4. Pranayama
  • 5. Pratyahara
  • 6. Dharana
  • 7. Dhyana
  • 8. Samadhi
• Het tegenwoordig nut van het achtvoudig pad

Wie was Patanjali en wat zijn de Sutra's?

Patanjali was een Indiase geleerde en filosoof. Naar verluidt leefde hij in de 2e eeuw voor Christus. Hij is degene wiens naam verbonden wordt aan de Sutra's. De geschreven teksten waar feitelijk alle yogavormen op terug te voeren zijn en die mogelijk ook andere Oosterse filosofische stromingen hebben geïnspireerd. Het is niet zeker dat Patanjali de enige is die aan de tekst heeft bijgedragen. Mogelijk is de tekst samengesteld op basis van weer andere bronnen, die zelfs terug te voeren zijn tot 5000 jaar voor Christus. Echter zijn de Sutra's de best bewaarde tekst, waar praktische wijsheden in te vinden zijn die zelfs nu nog super toepasselijk zijn in het dagelijks leven.

De basis van de Sutra's en de yoga uitgelegd

Yoga chitta vritti nirodha - yoga verstilt de beweging van de gedachten

De boodschap waarmee de Sutra's beginnen is helder: yoga helpt je de bewegingen van je geest stil te leggen. Hiermee wordt niet bedoeld dat letterlijk je gedachten stoppen. Wat Patanjali er wel mee beoogt te zeggen, is dat er afstand ontstaat tussen je gedachten en jezelf. Hierdoor ben je minder geneigd in alle kronkelingen van de geest mee te gaan. Yoga betekent hierbij 'vereniging' (union). Zo staat het voor een staat waarin lichaam, ziel en geest samensmelten en er bewustzijn ontstaat. Dit bewustzijn hebben we nodig om onszelf te verlossen van pijnlijke herinneringen, vastzittende emoties, trauma's, gedragingen en conditioneringen die ons leven 'zwaar' maken. Duidelijk is dat in de yogafilosofie lichaam, geest en ziel (body - mind - spirit) worden gezien als één. Een gegeven dat - gelukkig - ook in Westerse wetenschap steeds meer wordt gewaardeerd.

Yoga is niet alleen maar fysiek bezig zijn

Dit betekent ook dat yoga niet alleen een fysieke bezigheid is. Ja, zo wordt het in veel yogascholen wel gepresenteerd. Maar eigenlijk gaat yoga zo veel dieper. Juist door op alle drie de lagen te werken, kunnen we die 'staat van vereniging' bereiken. En precies dat is wat ons mensen gaat helpen tot het 'lichter leven' of zelfverwezenlijking. In de Sutra's wordt dit ook kaivalya (onafhankelijkheid van de gebondenheid, ofwel het ware bewustzijn) en moksha (bevrijding van de cycli van dood en wedergeboorte) genoemd. Iets wat wij kennen als 'de staat van verlichting'. Hierbij kunnen we misschien denken aan een 'heilig' persoon dat opstijgt naar de hemel. Maar wat ik eerder denk dat dit betekent, is een staat van zijn waarin we het leven hoofdzakelijk als zijnde 'licht' beleven en de zwaarte van ons weg kan vallen. Dit is niet zozeer een eindpunt. Eerder is het een pad dat we bewandelen en waarin we steeds iets opnieuw worden uitgedaagd. Om steeds maar weer van het donker naar het licht te bewegen. Tot wellicht ooit die staat van lichtheid tot onze permanente modus is geworden. Daar komen vergt training en volharding. Het leven is immers niet iets wat we in de hand hebben. We kunnen niet elke omstandigheid controleren. Een lenige geest, een sterk en lenig lichaam en een zuiver contact met onze ziel, kunnen daarbij helpen.

De inhoud van het achtvoudig pad

Volgens de Sutra's van Patanjali is het achtvoudig pad dé manier om daar te komen. Zoals de naam zegt, bestaat het uit 8 'stappen' (ookwel: ledematen) die we dienen te bewandelen. Hieronder zet ik deze 8 stappen uiteen:

1. Yamas
2. Niyamas
3. Asana
4. Pranayama
5. Pratyahara
6. Dharana
7. Dhyana
8. Samadhi

1. Yamas

De yamas zijn als het ware de dont's voor je leven. Onthoudingen die je helpen op je pad te blijven. In totaal zijn er 5 yamas. Ik zal ze voor je uitleggen:

Ahimsā (geweldloosheid)

Deze gelofte houdt in dat je geen geweld mag gebruiken naar anderen, noch naar jezelf. Hij staat dus voor een liefdevolle benadering in alles wat je doet. Zowel naar jezelf toe, als naar anderen. Dat betekent ook liefdevol staan tegenover de input die je levert om iets te behalen of juist na te laten. Want hierin kunnen we onszelf onbedoeld veel geweld aan doen (denk aan stress of een blessure). Andersom kan je jezelf ook geweld aandoen door niet te gaan voor de dingen die je verlangt. Uiteindelijk gaat Ahimsa - net als alle andere yamas) altijd over het vinden van balans.

Satya (niet liegen)

Deze gelofte houdt in dat je de waarheid eer aan dient te doen. Dat hoeft geen algehele waarheid te zijn, maar kan ook jouw waarheid zijn. Zolang je de andere yamas erbij betrekt, kan je hier een ander niet mee schaden. Tevens gaat het vinden van de waarheid ook over jezelf mogen zijn en uiten. Je eigen waarheid spreken. Door dat te doen, doe je ook jezelf geen geweld aan. Duidelijk is dus dat alle yamas met elkaar samenwerken zodat je een gebalanceerde set leefregels voor jezelf kunt creëren.

Āsthēya (niet stelen)

Deze gelofte gaat om het niet stelen van zowel woord als gedachte. Dit omvat ook het blij zijn met wat je hebt. Zodanig dat je niet koste wat kost iets anders wilt vergaren (dit is hebzucht), noch je bezittingen met hand en tand wilt verdedigen (want dit is schaarstedenken). Uiteindelijk gaat Astheya daarom ook heel erg over denken in termen van overvloed. Want als we geloven dat wij alles in ons leven hebben en zelf kunnen creëren wat we willen, zijn we ook automatisch genereus naar anderen toe (en zullen we dus niet stelen).

Brahmachārya (onthouding/kuisheid)

In de oeroude traditionele vertaling zou Brahmacharya duiden op een celibatair leven, vrij van lusten. Maar het gaat zoals in alles is het leven natuurlijk om de waarheid die jij er aan geeft. Omdat de yogafilosofie juist ook bedoeld is om in te kunnen passen in het dagelijks leven van dít moment, is tegenwoordig de vertaling meer gericht op het jezelf ontzien van losbandigheid en gulzig gedrag. Dit om los te kunnen staan van gehechtheden en niet-helpende afweermechanismen (ontkennend gedrag of verslavingen), aangezien deze geen positieve bijdrage leven aan een spiritueel leven. Dat betekent mijns inziens overigens niet dat je niet mag genieten. Maar dat je weet dat genot geen aanspraak an sich is. Het is eerder iets wat we in het moment kunnen beleven.

Aparigraha (niet begeren)

Met Aparigraha of 'niet begeren' bedoelen de Sutra's het vrij zijn van alle hebzucht. Het stimuleert je om de verlangens om altijd maar méér te willen hebben, te weerstaan. Hierdoor kun je meer tevredenheid ervaren in het leven.

2. Niyamas

Shaucha (reinheid, zuiverheid)

Shaucha duidt zowel op onze fysieke als onze emotionele laag. Dat betekent aan de ene kant goede dagelijkse verzorging, zoals onze persoonlijke hygiene en ook het fysieke onderhoud door middel van yoga houdingen en beweging. Daarnaast duidt het ook op onze mentale selfcare, o.a. door middel van de andere stappen in het achtvoudig pad (zoals mediteren en pranayama). Dit kun je feitelijk zien als het onderhoud van onze emotionele staat.

Santōsha (tevredenheid)

Door tevredenheid te betrachten verhogen we onze levensvreugde. Dit betekent niet dat we alles hoeven te bedekken met de 'mantel der vreugde'. Emoties zijn geen dingen die we weg moeten drukken, want daar komt juist ziekte en zwaarte van. Het betekent echter ook niet dat we ons door emoties uit het veld hoeven te laten slaan. Soms willen ze ons simpelweg iets vertellen. Juist door stil te staan bij wat dat is en hier een passende actie aan te koppelen, kunnen we onze tevredenheid verhogen.

Tapas (soberheid, discipline)

De Sutra's zien Tapas als essentieel als je wilt ontwikkelen op het spirituele pad. Het vraagt kracht en doorzettingsvermogen om het achtvoudig pad te blijven volgen, onder wat voor omstandigheden dan ook. Natuurlijk kun je dit veel breder in je leven toepassen. Als je ergens naar verlangt, is het nodig om hier offers voor te brengen (met liefde, dus zonder jezelf geweld aan te doen - denk aan Ahimsa!). Geef niet op bij tegenslag!

Ishvarapraņidhāna (devotie en overgave)

Letterlijk vertaald betekent Ishvarapraņidhāna ‘Overgave aan een God’. Deze definitie mag je echter helemaal invullen naar eigen waarheid. Je hoeft niet een bepaald figuur aan te hangen, maar dat kan ook de 'goddelijkheid in jezelf' zijn. Of 'Source', 'het universum', de zon, de maan, of al wat voor jou werkt. Het gaat er vooral om dat je durft te vertrouwen op iets 'hogers'. Dat alles een reden heeft en dat het wel goed komt. En zo niet, dan alsnog. Het spirituele pad is een pad van gedisciplineerd werken. Maar tegelijkertijd is het een pad van overgave. Daar de balans in vinden op een manier die voor jóu werkt, is wat ons leven enorm kan verlichten.

3. Asana

De derde stap refereert aan het fysieke stuk: de yoga houdingen. Het idee hierachter is dat de yoga houdingen ons door het kweken van een soepel lichaam voorbereiden op het zitten in stilte. Het mediteren wordt immers volgens de oude geschriften gedaan in lotushouding. Dit is geen houding die gemakkelijk uit te voeren is met stijve ledematen. Zo train je dus feitelijk met een soepel lichaam ook een soepele geest. Daarnaast zien de Sutra's de asana als middel om het lichaam te reinigen. regelmatig te doen, zullen de energieën harmonieus gaan stromen. Door regelmatig yogahoudingen te doen zal de fysieke gezondheid beter, kunnen we emoties zuiveren, wordt het lichaam soepeler en de feest rustiger.

4. Pranayama

Prana staat voor 'levensenergie' en wordt vaak vertaald door de 'adem'. Zo staan pranayama voor ademtechnieken. Maar sommige yogavormen, zoals de Raja Yoga, vertalen het als energetische oefeningen die door visualisatie in plaats van de adem gestuurd worden. Het is maar wat je fijn vindt. Ik ben persoonlijk van mening dat beiden kunnen werken. Uiteindelijk hebben pranayama diep effect op lichaam en geest. Het kalmeert ons zenuwstelsel waardoor we ontspannen en kan daarnaast een buitengewone bron van energie in ons doen ontwaken.

5. Pratyahara

De vijfde stap staat voor 'terugtrekken' van de zintuigen, of kalm worden door je te distantiëren van de buitenwereld. De hele dag krijgen we via onze zintuigen indrukken binnen. Door ons als het ware te onthechten van deze indrukken, kunnen we loskomen van de gevoelens die ze veroorzaken, zowel de gelukkige als de ongelukkige. Zo komen we uiteindelijk in een dieper contact met onze 'ware Zelf'. Hiermee liggen de volgende stappen in het verlengde van deze stap. De scheidslijn tussen de stappen wordt daarmee wat vaag. Het geeft niet als je het onderscheid niet helemaal begrijpt, uiteindelijk dragen ze allemaal bij aan hetzelfde.

6. Dharana

Dharana staat voor concentratie. Iets in de geest houden (één ding, een focuspunt) tot je gedachten stilvallen. Dit focuspunt kan bijvoorbeeld de ademhaling zijn, een voorwerp, een punt in je lichaam, een visualisatie of een mantra. Dharana wordt zodoende ook wel vertaald als 'eenpuntsgerichtheid'. In plaats van je zintuigen naar buiten te richten, richt je hem tot een specifiek punt buiten of in jezelf. Dit is - net als mediteren - zowel een techniek als een vaardigheid. Dat geldt overigens ook voor de volgende 2 stappen.

7. Dhyana

Dhyana staat voor contemplatie, meditatie. Dit is de staat die je bereikt wanneer je gedachten niet meer afdwalen en je volledig in het hier en nu bent.

8. Samadhi

Samadhi is een staat van zijn waarbij je lichaam, geest en zintuigen één zijn. Je bent je bewust van het hier en nu en voelt je verbonden met alles om je heen. Hierbij ben je ook verbonden met de universele energie. Uiteindelijk zorgt dat voor een gevoel van ultieme rust, vrijheid, schoonheid, vreugde en geluk van binnenuit. Samadhi is zo de eindstaat waarin je terecht komt wanneer je het achtvoudig pad bewandeld. Je zou het ook als het ‘doel’ kunnen zien. Maar natuurlijk is het niet iets wat je inplant en zomaar bereikt. Je hebt het hele achtvoudig pad nodig om hier te komen. Aldus de Sutra's.

Het tegenwoordig nut van het achtvoudig pad

Hoewel de Sutra's al zeker 2000 jaar geleden zijn opgetekend en veel van de inhoud waarschijnlijk nog veel ouder is, valt de praktische toepasbaarheid van het achtvoudig pad vandaag de dag niet te ontkennen. Maar hoe pas je het het beste toe in jouw eigen spirituele en persoonlijke ontwikkeling? Belangrijk is dat je niet star hoeft vast te houden aan de volledige inhoud van de teksten en alle bijbehorende handelingen. De tekst nodigt juist uit om er een interpretatie aan te geven die voor jou werkt. Hierin is het zinvol een goede balans te vinden tussen wat werkt voor jou en bewust ook niet helpende zaken uit de weg gaan, zelfs als je hier stiekem geen zin in hebt. Hierbij denk ik bijvoorbeeld aan mediteren en lichaamsbeweging. Twee zaken die onontbeerlijk zijn voor het creëren van een sterk lichaam en sterke geest, maar die veel mensen toch gemakkelijk uit de weg gaan. Voor het fysieke element hoef je overigens niet per se yoga te doen. In mijn ervaring is ook krachttraining een enorm goede manier om je lichaam te sterken alsmede een soepel lichaam te creëren. Mits je de oefeningen ook met dit doel inricht. Hoe kan jij het achtvoudig pad in jouw leven integreren?