Is koud douchen gezond? Wat er in je lichaam gebeurt bij blootstelling aan kou

Veel mensen vragen zich af of koud douchen gezond is. Wanneer ik mensen vertel dat ik al zo'n 5 jaar elke dag even onder de koude douche sta, reageren velen met verbazing. Sommigen zelfs geschokt. Tja, het is waar dat koud douchen ons niet met de paplepel wordt ingegoten. Eerder wordt ons verteld dat kou niet goed voor ons is, al vanaf onze jonge jaren. "Kind, doe toch je hemd in je broek, anders word je ziek", is iets wat ik vroeger veel te horen kreeg van mijn moeder. Maar is dat eigenlijk wel zo? In dit artikel vertel ik je wat er allemaal in je lichaam gebeurt bij kou, om zo antwoord te geven op de vraag: is koud douchen gezond?

Inhoudsopgave:

• Ons geniale lichaam
• Hoe ons lichaam de temperatuur reguleert
• De vormen van warmtegeneratie in ons lijf
• Gezonde processen als gevolg van bewuste blootstelling aan kou

Ons geniale lichaam

Ons lichaam is een geniale 'machine' boordevol naadloos op elkaar afgestemde processen. Als je dit allemaal onder de loep zou nemen, zou het je verbazen hoe fantastisch dit allemaal is. Vaak denken we alleen aan ons lichaam wanneer er iets niet klopt, we iets niet mooi vinden, of we ergens pijn ervaren. Maar denk je eens in hoeveel procent van de tijd om lichaam ons eigenlijk veilig houdt... Ons lichaam zorgt ervoor dat we adem kunnen halen, dat ons eten en drinken verteert en we zo energie hebben. Het zorgt ervoor dat wonden vanzelf helen en dat we ons kunnen voortplanten. Het reguleert onze temperatuur. En zo heeft het nog veel meer super ingewikkelde en ingenieuze processen, die ik hier niet allemaal kan benoemen - zoveel zijn het er.

Hoe ons lichaam de temperatuur reguleert

De werking van de bloedvaten

Zoals ik al zei, is een van deze processen de regulatie van onze temperatuur. Het lichaam is zo afgesteld dat het een constante 'kerntemperatuur' van om en nabij 36,5 graden Celsius kan behouden. Dit is de temperatuur die optimaal is om te fungeren. De basis hiervoor wordt gelegd door middel van onze bloedvaten, die in samenwerking met het hart zo'n 5 tot 6 liter bloed rondpompen. In totaal hebben we zo'n 100.000 kilometer bloedvaten hebben. Samen zorgen ze ervoor dat belangrijke stoffen - zoals zuurstof en glucose - overal in ons lichaam kunnen worden verspreid en zo tot in elke cel kunnen geraken. Ook zorgt het ervoor dat stoffen die we niet langer nodig hebben, kunnen worden afgevoerd. Dit vindt plaats in een proces van 'stofwisseling', oftewel: het proces van aanvoer van bouwstoffen en afvoer van afvalstoffen. Hoeveel bloed er door de verschillende organen, spieren en lichaamsdelen stroomt, is afhankelijk van de behoefte van ons lichaam. Bijvoorbeeld bij lichamelijke inspanning neemt de doorbloeding van de spieren toe en krijgt een orgaan als de darmen minder bloed. Zo zorgt ons lichaam ervoor dat we optimaal in staat zijn ons te richten op de taak waar we op dat moment mee bezig zijn. Ook bij kou heeft het lichaam een aantal handige mechanismen om ervoor te zorgen dat belangrijke plekken in ons lichaam zo lang mogelijk warm blijven. Het lichaam gebruikt een aantal mechanismen om te voorkomen dat de lichaamstemperatuur daalt onder koude omstandigheden. Een van deze mechanismen is vasoconstrictie, letterlijk bloedvatvernauwing. Hierdoor kan er minder bloed naar de ledematen stromen en blijft het warme bloed dicht bij het lichaam. Dit alles om ervoor te zorgen dat onze vitale organen de constante temperatuur van 36,5 graden kunnen vasthouden.

Een ingenieus overlevingssysteem

Eigenlijk is dit een heel ingenieus overlevingssysteem. Simpel gezegd denkt het lichaam gewoon: die handen en voeten kunnen we eventueel wel missen, maar de vitale organen niet. Dit is waarom we bij koud weer ook als eerste koude handen, voeten en vaak een koude neus ervaren en bijvoorbeeld niet een koude maag of een koud hart. Het zijn juist de zogenaamde 'extremiteiten' waar als eerste geen bloed meer naartoe gaat wanneer we met (flinke!) kou in aanraking komen. Op zich niks mis mee en juist handig. Want zo snel kan die mindere doorbloeding geen kwaad. Het is pas wanneer dit heel lange tijd het geval is, dat de ledematen de zuurstof gaan ontberen en zodoende in gevaar komen. Hier ga ik nu niet teveel op in. Als je er meer over wilt weten, lees dan het artikel 'is koud douchen of een ijsbad gevaarlijk'.

Metabolisme omhoog

Nu is het natuurlijk zo dat wanneer we geen externe warmtebron hebben, onze core op het moment van koudeblootstelling ondanks de vasoconstrictie nog steeds kan afkoelen. Daarom heeft het een extra mechanisme dat er niet alleen voor zorgt dat we niet supersnel verder afkoelen, maar dat we intern zelfs warmte kunnen genereren. Dat doet ons lichaam via ons metabolisme, de (vet-)verbranding in ons lijf. De mate waarin dit gebeurt, is werkelijk immens te noemen. Een studie gepubliceerd in de European Journal of Applied Physiology toont aan dat bij water van 20 graden Celsius de verbranding in rust al 93% toeneemt. In water van 13 graden Celsius, blijkt dit zelfs 350% te zijn! Dit komt door 2 verschillende processen: warmtegeneratie door rillen en warmtegeneratie door de activatie van zogenaamd bruinvet.

De vormen van warmtegeneratie in ons lijf

Warmtegeneratie door rillen

Als je lang genoeg in een koude omgeving verblijft, zal je lichaam op een gegeven moment reageren door ongecontroleerd te gaan rillen. Of we dit nu willen, of niet. Vaak zien we dit als een ongewenste situatie (en toegegeven, erg prettig voelt het ook niet). Toch is dit juist een heel gewenst mechanisme en daarmee een wonderlijke functie van ons lichaam. Het rillen is namelijk bedoeld om warmte in ons lijf te genereren. Zo is het een van de 2 manieren om er in koude omgevingen voor te zorgen dat we onszelf warm kunnen maken en houden.

Warmtegeneratie door niet-rillen (bruinvet activatie)

Het rillen is verantwoordelijk voor een deel van de toename in het metabolisme. Een groter en dus belangrijker deel komt echter van een heel bijzonder fenomeen in ons mensenlichaam, waar nog niet heel veel mensen mee bekend zijn. Namelijk: bruinvet. Dit orgaan dankt haar naam aan de aanwezigheid van grote hoeveelheden mitochondria (de energiefabriekjes in de cellen van ons lijf), die bruin kleuren op een CT-scan. Zo is bruinvet in staat heel snel energie te genereren zonder dat we hiervoor hoeven rillen.

Gezonde processen als gevolg van bewuste blootstelling aan kou

Oké leuk, zul je nu denken. Maar wat hebben deze lichamelijke processen nu te maken met de vraag of koud douchen gezond is of niet? Nou, dat zal ik je vertellen.

Bruinvet activatie, versneld metabolisme en onze gezondheid

De mitochondriën die zo talrijk aanwezig zijn in bruinvet zijn in staat warmte te genereren omdat ze heel veel glucose en vetzuren (afkomstig uit onze voeding) omzetten in energie. Feitelijk is het dus zo dat wanneer het actief is, bruinvet vet en suiker omzet om ons warm te houden. Hoe wordt dit bruinvet dan actief? Verschillende studies tonen inmiddels aan dat dit kan gebeuren door blootstelling aan koude en dat hiervoor ook bestaande witvet bronnen in het lichaam kunnen worden aangeboord. Er bestaan dan ook sterke vermoedens dat koud douchen en andere vormen van koudetraining door de bruinvet activatie gepaard met het algeheel toegenomen metabolisme kunnen bijdragen aan afvallen. Er bestaat zelfs een hypothese dat het kan bijdragen aan een verlaging van het risico op diabetes type 2 en obesitas. Hoe vaak en hoe lang je de kou moet opzoeken om daadwerkelijk effect te bemerken, is echter lastig te zeggen. Dit hangt namelijk ook erg af van welk eetpatroon je hanteert. Als je na koudeblootstelling alle verloren calorieën meteen weer via suikerrijke voeding, kan je het effect ook meteen teniet doen. Uiteindelijk kan je dus alleen voor jezelf beoordelen of het werkt en is het verstandig dit in te bouwen in een al gezonde leefstijl met gezond eten en sporten, als je wilt dat het effect op gewichtverlies optimaal benut wordt. Maar kwaad kan het op dit vlak sowieso niet.

Het nut van het trainen van de doorbloeding

Naast het toegenomen metabolisme, legde ik eerder in dit artikel uit over de vasoconstrictie in onze bloedvaten en haarvaten waarmee ons lichaam de warmte zo lang mogelijk in onze core poogt vast te houden. Wanneer we dit proces gepaard laten gaan met de tegenhanger, namelijk vasoconstrictie (het verwijden van de bloedvaten), worden de vaten als het ware getraind op beter te kunnen vernauwen en verwijden. Dit proces gebeurt eigenlijk al wanneer je onder de koude douche stopt en er daarna weer uitstapt. Let maar eens op: je zult zien dat je lichaam een beetje rood wordt, wat letterlijk de doorbloeding in je ledematen laat zien. Wil je dit nog een extra boost geven, dan kun je eventueel gebruik maken van wisseldouches of bijvoorbeeld sauna gecombineerd met een koude douche of dompelbad. Waarom is dit gunstig? Allereerst kan je je vast voorstellen dat het het gunstig is als zuurstofrijk bloed tot overal in de cellen van ons lichaam kan komen. Uiteindelijk is zuurstof (aangevuld met de ook in het bloed aanwezige glucose) leven en dus ook hetgeen dat elke cel in je lichaam doet leven. Om het maar even heel simpel te stellen. Helaas gaat een slechte doorbloeding echter gepaard met vele gezondheidsproblemen die hoogtij vieren in de moderne maatschappij. Denk bijvoorbeeld aan verschillende hart- en vaatziekten, waaronder ook een hoge bloeddruk en aderverkalking. Verschillende onderzoeken tonen aan de trainen met koude (en warmte, zoals de sauna) positieve effecten kunnen hebben op deze aandoeningen.

De gunstige invloed van kou op stress

Iets wat ik hierboven nog niet had aangestipt, is dat bewuste blootstelling aan kou ook in verband wordt gebracht met een mogelijke verlaging van stress. Dit klinkt mogelijk intuïtief. Want als je al eens eerder onder een koude douche bent stapt, heb je misschien gemerkt dat je lichaam automatisch reageert door in de stress-stand te gaan. Feitelijk voel je een flinke adrenaline-reactie, die je voorbereidt op een vechten-of-vluchten reactie (‘vechten met het water’ of ‘vluchten van het water’). Dit is een eeuwenoud overlevingsmechanisme dat super effectief is wanneer we in levensgevaarlijke situaties komen. En om een of andere reden ook wordt aangestuurd wanneer we ons plotsklaps aan een flinke dosis kou blootstellen (doen we het meer geleidelijk, dan lijkt dit al minder het geval te zijn, maar of dat fysiologisch gezien ook echt zo is, durf ik niet te zeggen). Natuurlijk is een mindful koude douche niet levensgevaarlijk, dus blijven wij er onder staan tot ons lichaam weer rustig is. Hiermee leren we ons lichaam als het ware ontspannen vanuit stress. En dat heeft een groot voordeel: door het herhaaldelijk triggeren van de adrenalinerespons door vaker een koude douche te nemen,  kunnen we ons lichaam namelijk trainen om steeds beter en sneller te reageren elke keer als we de douche in- en uitstappen.

De link tussen kou en ons immuunsysteem

Het vermoeden bestaat dat de tijdelijke stressreactie van je lichaam heeft een bijkomend voordelig effect heeft.  Heel simpel gezegd is dit gestoeld op de aanname dat het lichaam onder stress andere processen die niet nodig zijn voor overleving op de korte termijn, tijdelijk on hold zet. Een van die processen is het immuunsysteem. Simpel gezegd luidt de gedachte: minder stress = meer immuunsysteem activiteit. Hierbij moet ik wel opmerken dat het een aanname is die in de alternatieve geneeskundige al behoorlijk veel voet aan de grond heeft gezet, maar in de geldende wetenschap nog niet getest noch bewezen is. Wat we wel weten is het volgende. In 2016 ontdekte een onderzoeksgroep van het AMC in een onderzoek naar de effecten van koude douchen onder 3000 proefpersonen dat 29% van de deelnemers die koud douchen zich minder vaak ziek meldt dan de controle groep. “Het koude douchen doet kennelijk iets met het afweersysteem”, aldus onderzoeker Buijze. Alleen wat en hoe precies, dat is nog niet duidelijk.

De algehele invloed van kou op hoe sterk we ons voelen

Bovenstaande voordelen zijn heel krachtig. Uit ervaring kan ik zeggen dat je je steeds krachtiger gaat voelen wanneer je regelmatig een koude douche neemt (of een ijsbad, of traint in de kou). Dit heeft te maken met meerdere fenomenen:

Aan deze voordelen zijn nog meer voordelen gelieerd. Vind ze aan mijn artikel 'De 11 voordelen van koud douchen'.

• De activatie van bruinvet zoals hierboven besproken draagt er aan bij dat we beter tegen kou kunnen. Hoe vaker je je blootstelt aan kou, hoe meer je lichaam zich aanpast om hier goed mee om te gaan. Dit kun je vergelijken met het trainen van een spier.Wanneer we een spier blootstellen aan training door middel van weerstand (bijvoorbeeld gewichten), past ons lichaam zich aan om sterker terug te komen door de spier in kracht te laten toenemen. Het vermoeden bestaat dat dit bij kou net zo werkt.
• Niet zoals het lichaam zich aanpast om beter tegen kou te kunnen, bestaat ook het vermoeden dat de stress waaraan we ons met de kou blootstellen je lichaam als het ware leert om ook beter te dealen met andere vorm van stress. Je zou dus kunnen zeggen dat we er - naar waarschijnlijke vermoedens - weerbaarder door worden, zowel fysiek als mentaal.
• Zo shift kou als het ware je mindset. En dat is iets wat je echt zelf kunt ervaren, dus ik zou zeggen: doe er je voordeel mee en ga op experiment! Door bewust en gecontroleerd je comfort zone te verlaten met het koude water vraag je jezelf het avontuur aan te gaan. Door de weerstand te breken. Om vervolgens te ontdekken wat daar achter ligt… Hoe krachtig zou je je daarna voelen?

Hoe kijk jij nu tegen koud douchen (en andere vormen van trainen met kou) aan nu je dit zo hebt gelezen? Heb ben heel benieuwd, is het een 'go' of een 'no'? Laat het me weten in een reactie.