Is koud douchen of een ijsbad gevaarlijk?

De meeste mensen in de moderne samenleving zijn opgevoed met de overtuiging dat kou ongezond is. Sterker nog, veel mensen denken dat het zelfs onveilig is. Je wilt niet weten hoe vaak ik de vraag krijg: is koud douchen of een ijsbad gevaarlijk? Het klinkt misschien ook niet geheel logisch om jezelf onder te dompelen in een bad vol ijsblokjes. Of om de koude douchestraal op je lichaam te richten. Tijdens mijn ijsbad workshops zijn er altijd mensen die het moment van in het bad stappen heel spannend vinden. Er echt weerstand bij voelen. En uiteindelijk wordt weerstand toch geleid door angst. Maar weet je, gevaarlijk hoeft kou allerminst te zijn. Mits je er verstandig mee omgaat. Hoe? Dat vertel ik je in dit artikel. Wil je snel iets opzoeken? Je kunt eenvoudig naar bepaalde onderdelen van het artikel gaan door op de links in onderstaande inhoudsopgave te klikken.

Inhoudsopgave:

• De conditionering van weerstand tegen kou
• De gevaren van kou
  • Cold shock
  • After drop
  • Frostbite
  • Onderkoeling
• Het belang van training
• Veilig met kou trainen
  • Veilig koud douchen
  • Veilig in een ijsbad
• Contra-indicaties

De conditionering van weerstand tegen kou

Wanneer mensen in mijn ijsbad workshops komen, is een van de eerste dingen die ze zeggen: "ik ben echt een enorme koukleum". Ik vind dat een super interessante opmerking. Sinds ik me echt in kou en ons menselijk lichaam ben gaan verdiepen, ben ik er namelijk achter dat wij mensen juist extreem goed zijn ingericht om met kou te dealen. Onze lichamen zijn echt sterker dan we denken. Wil je hier meer over weten, lees dan het artikel 'Is koud douchen gezond?'. Dat we echter het tegenoverstelde zijn gaan denken waar het om kou gaat, is niet zo gek. Ik kan me nog heel goed herinneren uit mijn eigen jeugd dat mijn moeder altijd zei "Kind, doe je hemd in je broek. Anders word je ziek." De grootste onzin natuurlijk. Inmiddels weten we dat we niet ziek worden van kou, maar juist van slecht geventileerde ruimtes waarin bacillen en virussen ongestoord kunnen rondwaren. Nu denk ik niet dat mijn moeder per se mevrouw angsthaas was, maar dat het simpelweg een overtuiging was waarmee ze zelf was opgevoed. En waarschijnlijk de generaties voor haar ook. Net zoals waarschijnlijk jouw ouders en de generaties voor hen.

De gevaren van kou

Dat wij in essentie allemaal geen koukleum hoeven zijn, neemt niet weg dat kou wel gevaarlijk kán zijn. Ons lichaam heeft een heel effectief beschermingsmechanisme tegen koude-impact. Hiermee zorgt het er aan de ene kant voor dat ons lichaam geen onnodige warmte verliest en aan de andere kant dat ons lichaam zelf warmte kan genereren. Hoe tof is dat? Echter is het wel zo dat dit niet betekent dat wij eindeloos zonder externe warmtebron in koude omstandigheden kunnen verblijven. Zijn we heel lang in kou, dan zijn er 3 mogelijke risico's. Ik vind het belangrijk deze wel in kaart te brengen, zodat je goed geïnformeerd bent mocht je zo stoer zijn dat je zelf met extreme kou wilt gaan trainen zonder externe begeleiding. Hoewel ik dit niet aanraad, weet ik dat er altijd mensen zijn die dit toch gaan doen.

Cold shock

Cold shock is de eerste schokreactie die het lichaam heeft wanneer het plotseling in koude omstandigheden terecht komt, bijvoorbeeld wanneer een persoon door het ijs zakt. Feitelijk is dit dezelfde blootstelling die ik simuleer in mijn ijsbad workshops, wanneer je van een gecontroleerde warme omstandigheid in een heel koude omgeving terecht komt (in een ijsbad kan dat letterlijk 1 graden Celsius zijn). Op zich is hier niks mis mee, want je lichaam kan zichzelf in die koude omgeving een tijd beschermen. Het gevaar ontstaat echter wanneer iemand zich er niet op bedacht is en plotseling in paniek raakt. Die paniek kan ervoor zorgen dat mensen water inslikken en verdrinken. Dit is de reden waarom zelfs de beste zwemmers kunnen verdrinken als ze onverwacht met ijskoud water in aanraking komen.

After drop

Een after drop kan ontstaan wanneer je uit een zeer koude omgeving in een keer de warmte opzoekt. Het koude bloed uit je extremiteiten vermengt zich dan in een keer met je warme core, waardoor je lichaam een signaal krijgt om op te warmen. Hierdoor ga je ineens hard rillen (de manier van je lijf om de interne verwarming goed aan te jagen) en dat kan best een tijd zo blijven. Niet een heel lekker gevoel. Daarom kan het verstandig zijn om na lang in kou te hebben gewandeld of in ijskoud water te hebben gezwommen, eerst zélf je kerntemperatuur aan te jagen, bijvoorbeeld door een paar sprintjes te trekken. Dit kan sneller comfortabel zijn dan een warme douche of de sauna. Echter kan na een minuut of 2 in een ijsbad de sauna geen kwaad. Je gebruikt dan de warmte van de sauna om op te warmen en hierdoor kun je zo 15 minuten in de sauna zitten zonder enig druppeltje zweet te hebben. En dat is best comfortabel. Daarom geef ik in mijn Ice Queen Sessies mensen na een paar minuten acclimatisatie buiten de sauna de gelegenheid om wel de de sauna in te gaan, simpelweg vanwege het comfort. Wil je echt flink met kou trainen, dan is het echter beter om je lichaam te trainen in het zichzelf opwarmen.

Frostbite

Als je het artikel 'Is koud douchen gezond?' hebt gelezen, weet je dat ons lichaam een fantastisch mechanisme heeft om ervoor te zorgen dat onze core niet te ver afkoelt. Dit doet het door de bloedtoevoer naar de ledematen af te sluiten, waardoor het warme bloed in de vitale organen kan worden behouden. Je kan dit echt een staaltje super overlevingsdrang noemen. Heel simpel gezegd dat het lichaam dan namelijk: die ledematen hebben we niet nodig voor overleving op de korte termijn. Die vitale organen wel. Als je het zo bekijkt, dan begrijp je waarschijnlijk dat hier ergens ook een gevaar in kan schuilen. Wanneer er namelijk lange tijd geen bloed naar de ledematen gaat, zullen deze op een gegeven moment geen voeding (zuurstof en glucose) krijgen. En wat je niet voedt... Tja, dat gaat dood. Nu schrijf ik dit natuurlijk niet om je te laten schrikken, want weet dat dit pas een gevaar is wanneer je heel lang in extreem koude omstandigheden verblijft en de bloedvaten letterlijk bevriezen. Je hebt het mogelijk weleens gezien in verhalen van bergbeklimmers die dagenlang hebben vastgezeten op een ijskoude berg en vervolgens terugkeren met zwarte tenen, vingers of het puntje van de neus.

Onderkoeling

Onderkoeling vindt plaats waneer je lichaamstemperatuur onder veilige waarden zakt. Het ontstaat wanneer het lichaam niet zo snel warmte kan genereren als dat het verliest. Dit is iets wat niet supersnel gebeurt, vanwege de beschermingsmechanismen die het lijf kent. Toch is het altijd goed om je bewust te zijn van de symptomen, zodat je weet waar je op moet letten. Onderkoeling kun je namelijk heel gemakkelijk zien aankomen. Vroege signalen zijn extreme rillingen die overgaan in duizeligheid, verwarring, moeite met bewegen en misselijkheid. Dit zijn teken dat je zeker al de warmte moet gaan opzoeken. Doe je dit niet, dan kan je het echt gevaarlijk worden. Ernstige onderkoeling kan een mens namelijk fataal worden.

Het belang van training

Zoals je hebt kunnen lezen, is kou zeker niet helemaal zonder gevaren. Dat wil echter niet zeggen dat het in essentie gevaarlijk is. Hoe waarschijnlijk een van bovenstaande reacties is, hangt namelijk helemaal af van wat de 3 T's: de Temperatuur en Tijd waarbij je jezelf aan koude blootstelt, aangevuld met hoeveel Training jouw lichaam heeft gehad om met de kou te dealen. Je kunt je voorstellen dat er een groot verschil is of je een paar minuten onder een koude douche staat (best oké), dat je een kwartier gaat zwemmen in de open winterse zee (alleen oké als je getraind bent), of dat je in korte broek op blote voeten een marathon gaat rennen in Lapland (alleen oké als je zo getraind bent als Wim Hof). Waarom training zo belangrijk is, is omdat ons lichaam beter wordt om zich aan te passen aan koude wanneer het vaker met kou in aanraking komt. Dit kun je vergelijken met de werking van een spier. Gebruiken we een spier nooit, dan zal hij slap zijn en weinig kracht bezitten. Gaan we een spier trainen door weerstand toe te voegen (bijvoorbeeld een gewicht of een hardlooptraining), dan zal hij steeds sterker terugkomen in een poging om de volgende keer beter met die weerstand te kunnen dealen. Zo werkt het ook met kou. Dit hangt samen met een hele hoop processen, met hierbij als belangrijkste de aanmaak van bruinvet - een orgaan dat heel snel heel veel warmte kan genereren in ons lichaam.

Veilig met kou trainen

Nu hoor ik je al denken: hoe kun je dan met kou trainen? Het is lastig je een heel concrete handleiding te geven waarlangs je je koudetraining kunt afmeten, omdat dit zeker ook met persoonlijke omstandigheden te maken heeft. Daarom gelden er allereerst een aantal voorwaarden waaraan je je zou moeten houden om veilig met kou om te gaan:

1. Luister altijd naar je lichaam (your body knows best!).
2. Vergelijk jezelf nooit met anderen (ieder lichaam is anders en niemand kan in jouw lichaam kijken).
3. Bouw koudetraining altijd geleidelijk op (verhoog langzaam de weerstand, zodat je lichaam niet in een te grote schok komt en je de reactie van je lichaam leert kennen en volgen).
4. Don't overdo it! (het is geen wedstrijd).

Hieronder volgen nog een paar uitgangspunten waaraan ik mezelf houd wanneer ik met koude werk en die ik ook hanteer in mijn ijsbad workshops en Cold Challenge. Als je deze uitgangspunten volgt, kun zal een koude douche of een ijsbad nooit gevaarlijk zijn!

Veilig koud douchen

Zolang je een koude douche limiteert tot maximaal 10 minuten, kan je nooit in gevaar komen. Dit is echter al heel lang en zal een beginner uit zichzelf niet zo snel doen. Begin je met koud douchen, hanteer dan mijn koud douchen Beginnersgids. Deze bouwt het koud douchen heel geleidelijk op en is hiermee veilig voor iedereen, ook bijvoorbeeld voor mensen met contra-indicaties (zie onder).

Veilig in een ijsbad

Voor een ijsbad raad ik eigenlijk iedereen aan om te beginnen onder begeleiding van een professional, zoals ikzelf. Dan is het volkomen veilig. Mocht je echter eigenwijs zijn (ja, die mensen bestaan), hanteer dan de volgende uitgangspunten:

• Zit als beginner nooit langer dan 2 minuten in het bad
• Zorg dat er iemand bij is die je uit het bad kan helpen wanneer nodig

Eigenlijk gelden dezelfde uitgangspunten bij zwemmen in buitenwater. Als je het eenmaal gewend bent, zul je merken dat je de tijd in het water iets kunt gaan verlengen. Maar nogmaals: luister hierbij naar je gevoel en bouw het langzaam op!

Contra-indicaties

Ondanks dat een gecontroleerde koude douche en een ijsbad voor veel volwassen mensen geheel veilig is, gelden er wel een aantal contra-indicaties. Houd je hier aan om onveilige situaties te voorkomen!

Let trouwens op: in mijn ijsbad workshops zijn mensen onder de 18 uitgesloten, simpelweg omdat we niet weten wat de impact is voor jonge kinderen. Nu is gecontroleerde kou voor pubers waarschijnlijk prima en veel jonge kinderen vinden het maar wat leuk om met en in de kou te spelen. Zij zijn er nog minder geconditioneerd in dan volwassenen. Pas uiteraard bij baby's wel heel goed op met kou, zij hebben nog geen perfect gereguleerde interne thermostaat.

Contra-indicaties voor een koude douche

Wees voorzichter bij het ijsbad als je te maken hebt met een van de volgende (medische) indicaties:

• Hart- en vaatziekten (het is hierbij dubbel zo belangrijk dat je het koud douchen langzaam opbouwt en goed naar je lichaam blijft luisteren. Overleg bij twijfel met een arts of medisch specialist).
• Syndroom van Raynaud (zeker bij Type 2 is het belangrijk dat je langzaam opbouwt en aanvoelt of het überhaupt een goed idee voor je is. Overleg bij twijfel met een arts of medisch specialist).
• Epilepsie (zorg vooral dat je een aanval tijdens het douchen voorkomt en overleg bij twijfel met een arts of medisch specialist).
• Bij zwangerschap (douche je nog niet koud, dan is dit niet het moment om te beginnen. Douche je al wel koud dan kan er het zeker voortzetten, mits dit goed voelt).
• Bij koorts (gun je lichaam rust!)

Contra-indicaties voor een ijsbad

Neem géén ijsbad als je te maken hebt met een van de volgende (medische) indicaties:

• Bij zwangerschap (ik raad een ijsbad ten strengste af wanneer je zwanger bent. We weten simpelweg niet wat dit met je ongeboren kindje doet).
• In geval van epilepsie.

Overleg met je arts of medisch specialist alvorens je met een ijsbad gaat werken in geval van:

• Auto-immuunziekten (o.a. Crohn, diabetes, reuma)
• Syndroom van Raynaud
• Hart- en vaatziekten
• Alle aandoeningen die je doen twijfelen

Ik hoop dat ik je zo goed heb geïnformeerd over alles waar je rekening mee moet houden wanneer je veilig met koude wilt trainen. Weet nogmaals dat het voor een gezond volwassen mens koud douchen of een ijsbad niet gevaarlijk is, mits te je aan de genoemde voorwaarden houdt. Heb je hier vragen over, laat dan zeker een reactie achter. Ik beantwoord ze graag!